Gemeentemuseum Den Haag, juli 2018
Componist, muziektheatermaker en beeldend kunstenaar Dick Raaijmakers (1930 – 2013) geldt als een grote vernieuwer. Zijn veelzijdige oeuvre omvat een periode van zo’n vijftig jaar, beginnend bij de eerste elektronische popsong aller tijden: Song of the Second Moon uit 1957. In de vele installaties, muziek-, theaterperformances en andere sonische experimenten die daarop volgen, is hij steeds zijn tijd ver vooruit gebleken. De tentoonstelling Geluidsgolven toont werk van Raaijmakers samen met dat van een nieuwe generatie kunstenaars die geluid en beeld op een verrassende manier laten samensmelten.
Ideofoon
In 1967 lanceert Dick Raaijmakers voor het eerst het principe van de Ideofoon: een luidspreker als actieve ‘spreker’ die eigen muziek componeert. Van 1968 tot 1971 ontwikkelt hij dit principe verder, resulterend in grote installaties die hij allemaal de titel Ideofoon meegeeft (een samensmelting van ‘idee’ en ‘foon’ dat zoveel betekent als klanksegment of eenheid van geluid). Op de tentoonstelling is Ideofoon III te zien, een installatie bestaande uit vier grote luidsprekers. Voor het hart van deze ‘sprekers’ hangen metalen plaatjes die beurtelings worden weggeslingerd in een eeuwig durende herhaling.
Nieuwe generatie
De tentoonstelling brengt dit werk van Raaijmakers bijeen met werken van een nieuwe generatie beeldend kunstenaars met een fascinatie voor geluid: Barbara Ellison, Matthias König, Yota Morimoto en Bram Vreven.
Barbara Ellison
Gefascineerd door de perceptie en het effect van geluid op het menselijk lichaam en de geest, creëert Barbara Ellison (Ierland, 1973) installaties die een dynamische relatie zoeken met de toeschouwer-luisteraar. Voor de tentoonstelling onderzoekt zij de mogelijkheden van sonische massage en nodigt zij de bezoeker uit op een auditieve trip waarin ook Ideofoon III van Dick Raaijmakers een rol speelt.
Matthias König
In zijn werk onderzoekt Matthias König (Friedrichshafen, 1987) betekenissen van traditie, folklore en authenticiteit en gaat hij in op de vraag wat het collectief ‘normaal’ vindt. In de tentoonstelling presenteert hij een audiovisuele installatie waarin hij het de Zuid-Duitse traditie van ‘Fastnacht’ onder de loep neemt. De kunstenaar, zelf geboren en getogen in het zuiden van Duitsland, geeft een eigentijdse draai aan folkloristisch materiaal dat daardoor nieuwe zeggingskracht krijgt.
Yota Morimoto
De installaties van Yota Morimoto (Sao Paulo, 1981) verenigen niet alleen beeld en geluid maar ook kunst en wetenschap. De Japans-Nederlandse componist en beeldend kunstenaar is afgestudeerd aan het Instituut voor Sonologie in Den Haag (dat in 1967 mede door Dick Raaijmakers is opgericht) en promoveerde aan de University of Birmingham op een proefschrift over elektronisch-akoestische muziek composities. Hij werkt met geluid, beweging en robotica en bouwt daarmee zorgvuldig uitgedachte installaties die de oren doen spitsen.
Bram Vreven
Op bijna maniakale wijze tracht Bram Vreven (Gent, 1973) controle te krijgen over de bewegingsmogelijkheden van allerlei materialen zoals stromend water, rubber of tollende ballen. In de tentoonstelling brengt hij latex doeken in beweging door middel van een vernuftig geluidsplan. Voor het oor zijn de tonen niet of nauwelijks waarneembaar, maar door de trillingen van het latex worden de geluidsgolven wel zichtbaar voor het oog. Behalve als kunstenaar is Vreven ook betrokken als adviseur en restaurator van het werk van Dick Raaijkmakers.
Over Dick Raaijmakers
Dick Raaijmakers begon zijn loopbaan op de akoestische afdeling van het Natlab: het Natuurkundig Laboratorium van Philips in Eindhoven. Daar maakte hij Song of the Second Moon, dat werd uitgebracht onder het pseudoniem Kid Baltan (een omkering van Natlab Dick). Zijn eerste museale expositie had hij in 1970 in het Gemeentemuseum. In de tentoonstelling Kontrasten, 22 Nederlandse Kunstenaars van nu was Ideofoon I te zien (destijds getiteld Elektrofoon). In 1973 exposeerde het Gemeentemuseum alle drie Raaijmakers’ Ideofonen, ter gelegenheid van de tentoonstelling Drie Ideofonen. Behalve veelzijdig geluidskunstenaar was Raaijmakers docent aan het Koninklijk Conservatorium en de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten, beide in Den Haag. In 1995 ontving hij de Ouborgprijs voor zijn gehele oeuvre. Raaijmakers overleed in 2013 op 83-jarige leeftijd. Twee jaar later bracht het Gemeentemuseum ter gelegenheid van het Festival Dag in de Branding een eerbetoon aan Raaijmakers en presenteerde Ideofoon I en Ideofoon III tijdelijk in de Tuinzaal van het museum.
Bronnen: